Kent Konseylerinin ve bağlı Meclis ve Çalışma Gruplarının, bütçeleri, tüzel kişiliği, icra yetkisi bulunmayan, gönüllülük esası ile çalışan ve gücünü katılımcılığa dayalı toplumsal birlikten alan yeni nesil yönetişim sistemleri olduğu unutulmamalıdır. Birlikteliğimiz, herkes için yaşanabilir, sürdürülebilir, engelsiz bir kent yaşamının oluşturulması için kentin yaşayanları ile birlikte çaba harcayan bir umut kaynağı potansiyelini taşımaktadır.
Fethiye Kent Konseyi Engelli Meclisi olarak bu kentte engelli bireylerin karşılaştığı sorunları ortaya koymak ve bu sorunların çözümü için belirli, ölçülebilir, ulaşılabilir, ilgili ve zamana bağlı hedefler belirleyebilmek için özel bir komisyon kurduk.
Kent yaşamını yakından bilen, konu ile bağlantılı tüm sivil toplum kuruluşları ile kamu kurum ve kuruluşlarının görüşlerini, değerlendirmelerini ve kendi bakış açılarıyla çözüm önerilerini almak üzere bir dizi ziyaret gerçekleştirdik.
Herkes için yaşanabilir bir kent motivasyonu ile başladığımız çalışmalarımızda bize destek olan ve rehberlik eden tüm yol arkadaşlarımıza teşekkür ediyoruz.
GİRİŞ
Doğru hedefler ortaya koyabilmek için sorunları doğru analiz etmek gerektiğinin
farkındayız. Engelli Meclisi olarak hazırladığımız bu ilk raporda sorun analizi kısmına odaklandık. Elbette paydaşları belirlemeden bu analizi doğru yapmak mümkün olmayacaktı. Bu amaçla konuyla doğrudan ve dolaylı ilgisi olan tüm kamu ve özel kurumlar, meslek odaları ve STKlar ile görüşmeler yaptık. İdeal hedef olan “Engelsiz Kent” ve hatta “Engelsiz Yaşam” için acil, öncelikli ve uygulanabilir hedeflerimizi belirlemek adına bir ön çalışma olarak dikkate alınması gerektiğini düşündüğümüz bu raporumuzla yol haritamızın ilk iki aşamasını tamamladık.
1. SORUN ANALİZİ: Raporun “Sorun Analizi ve Çözüm Önerileri” kısmında detaylı olarak değinilen konular temel olarak sosyal içerme kavramına ters düşen başlıklar halinde Mekana ve Hizmete Erişim, Sosyal Dışlanma ve Diğer Sorunlar olarak listelenmiştir. Bu bölümde ayrıca her sorunun çözümüne ilişkin paydaşlar tarafından getirilen çözüm önerilerine de yer verilmiştir.
2. PAYDAŞ ANALİZİ: Bu çalışma raporunda; Engellilerin kent yaşamındaki tüm mekanlara ve hizmetlere erişimi için eşit adil ve sürdürülebilir politikalar ve uygulamalar konusunda doğrudan sorumlukları olan kamu kurum-kuruluşu niteliğindeki paydaşlarımız,Sorunu doğrudan yaşayan bireylerden oluşan sivil toplum kuruluşu niteliğindeki paydaşlarımız, Engelli bireylerin eğitim ve rehabilitasyon hizmeti aldığı kamu/özel kurum-kuruluşu niteliğindeki paydaşlarımız belirlenmiş ve her biri ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşme sonunda ilgili taraflardan özet halinde konuya ilişkin tespitleri ve önerileri yazılı olarak bildirmeleri talep edilmiştir.
3. HEDEF ANALİZİ: Fethiye Kent Konseyi Engelli Meclisi olarak çalışmalarımızın ikinci aşamasında, sorun analizi ile elde edilen ve çözüm olarak önerilen başlıkları değerlendirdiğimiz, yasa ve yönetmeliklerle desteklenen, acil, öncelikli, sosyal kabulü yüksek, kent yaşamı ile ilgili belirli, ölçülebilir, ulaşılabilir, ilgili ve zamana bağlı hedeflerler ortaya koyacağız.
4. PLANLAMA, UYGULAMA ve İZLEME: Belirlediğimiz hedeflere ulaşmak için gereken planlamaları (faaliyetler, bütçe, uygulama, izleme vd) içeren projeler üreteceğiz.
SORUN ANALİZİ ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
6701 sayılı Türkiye insan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanun’a göre engellilik fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit şartlarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre şartlarından etkilenmek olarak tanımlanmıştır. Engellilik temelinde ayrımcılık; 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’a göre doğuştan veya herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini kaybeden bireylerin toplumsal yaşamlarını sürdürürken, günlük gereksinimlerini karşılarken maruz kalabileceği; ayrı tutma, çoklu ayrımcılık, doğrudan ayrımcılık, dolaylı ayrımcılık, işyerinde yıldırma, makul düzenleme yapmama gibi ayrımcılıklardır. Ayrımcılık türlerinden ‘makul düzenleme yapmama’ engelli bireylerin temel hak ve özgürlüklerini kullanırken diğer bireyler ile eşit şekilde yararlanmasını sağlayan, ayrımcılığı önlemek amaçlı alınan ölçülü, tedbir alması gereken kişiye aşırı yük getirmeyen, gerekli ve uygun düzenlemelerdir. Örneğin, engelli rampası yapılması, engelli kişiler için iş giriş/çıkış saatlerinin düzenlenmesi makul düzenleme olarak kabul edilir. Makul düzenleme yapmamak ise bazı koşullarda ayrımcılık yasağının ihlali olabilecektir.
Fethiye Kent Konseyi Engelli Meclisi olarak, Fethiye’de yaşayan engelli bireylerin
eşit, adil ve sürdürülebilir haklara sahip olması için yaptığımız çalışmalarda aşağıda listelediğimiz ve aslında bazı durumlarda ayrımcılık yasağının ihlali olarak tanımlanabilecek sorunları listeledik.
ERİŞİLEBİLİRLİK:
Erişilebilirlik fiziksel, sosyal, psikolojik, kültürel ve ekonomik boyutları olan bir kavramdır. Toplumun tüm kesimlerini dikkate alan kapsayıcı tasarımlar erişilebilirliğin göstergesidir. Temelde mekana erişim ve hizmete erişimde zorluklar yaşayan engelli bireyler bu erişim zorluklarıyla toplumdan soyutlanarak ötekileştiriliyorlar. Eğitim veren bir kurumun örneğin bir üniversitenin fiziki, teknik ve insan altyapısı engelli eğitimine uygun olmadığı için eğitim hizmetinden faydalanamayan engelli birey toplumun geri kalanından kültürel, sosyal ve ekonomik anlamda dezavantajlı konuma düşüyor. Fethiye’de engelli bireylerin yaşadığı zorluklar bu çalışmada Mekana Erişim, Hizmete Erişim, Sosyal Dışlanma ve Diğer başlıkları ile aşağıda listelenmiştir.
1. MEKANA ERİŞİM: Herkes mekâna bağımsız ve eşit olarak ulaşma hakkına sahiptir. Bu, en temel insan hakkıdır. Buna karşın Fethiye’de mekâna erişimde karşılaşılan sorunlar:
Kent içindeki yapılar engelli erişimine uygun standartlarda inşa edilmiyor ve denetlenmiyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: İnşaat ruhsatı ve yapı kullanma izinleri aşamasından sonra projelerdeki engelli erişimi imalatları yapısal olarak iptal ediliyor, bunların sonraki aşamalarda belediyece denetlenmeli, işyeri açma ruhsatı alınma aşamasında da engelli erişimi kontrol edilmeli. Engelli erişimine ilişkin güncel mevzuatlar imar planı hükümlerinde revize edilmeli.
Kaldırım ve yol bağlantıları engelli bireylerin kullanımına uygun standartlarda değil.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Kaldırım ve yol bağlantı çözümlemelerinde özellikle görme engelli ya da tekerlekli sandalye kullanan engelli bireyler için risk yaratan uygulamalar (yağmur suyu giderleri, kot uyuşmazlıkları vb.) belediyenin ilgili birimleri tarafından standartlara uygun hale getirilmeli.
Kaldırımlar ile yapılar arasındaki bağlantılar engelli bireylerin kullanımına uygun standartlarda değil. Yapı girişlerinde standartlara uygun rampa olmadığı gibi kaldırımları işgal eden yapı uzantıları (merdiven vd) engelliler için tehlikeli.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Belediyenin ilgili birimleri tarafından düzenli denetim ve tespitler yapılmalı, uygun olmayan tüm yapılar ve yapı eklentileri mevzuata uygun hale getirilmeli.
Kaldırım üzerindeki kent mobilyaları ve donatılar (durak, aydınlatma direği, çöp, elektrik panoları) standartlara uygun monte edilmediğinden engelliler için tehlikeli Kaldırımların kullanım alanları, üzerindeki donatılar ve ağaçlandırmalar ile daraldığından engelli bireylerin kullanımına uygun standartlarda değil.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Bütüncül bir yaklaşımla kaldırım üzerine yerleştirilen tüm donatıların montajı erişilebilirlik standartlarına uygun düzen ve standartlarda yapılmalı.
Kaldırım kaplamaları düzenli kontrol edilmediğinden (kaplama
tesviyesi bozulmuş, kırılmış vd) ) engelliler için tehlikeli.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Belediyenin ilgili birimi tarafından düzenli denetim ve
iyileştirme çalışmaları yapılmalı.
Kaldırım ağaçlandırmalarında doğru bitki seçilmediği için kaldırım kaplamalarında kırılma, bozulma, engebe vb oluşturduğundan ve mevcut bitkilerin taçlanma yüksekliği standartların altında kaldığından engelliler için tehlikeli.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Yol ağaçlandırmalarında standartlara uygun bitki seçilmeli ve bakımları düzenli yapılmalı.
Kaldırım işgalleri (işletmelerin masa ve sandalyeleri ile işgal etmesi, tezgah ve reklam panoları ile işgal etmesi, kaldırımlara araç park edilmesi vd.) nedeniyle engellilerin erişim olanakları kısıtlanıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Belediyenin ilgili birimleri tarafından işgaliye sınırları düzenli olarak denetlenmeli. Emniyetin ilgili birimleri araç parkları konusunda özellikle engelli park alanlarının işgali, kaldırım işgali konusunda denetimlerini ve arttırmalı.
Kentin tüm kamusal alanlarında (yollar, otopark alanları, kamu kurumları vd) engelliler için yeterli sayıda otopark alanı yok.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Kentin tüm kamusal alanlarında engelliler için yeterli sayıda otopark alanı ayrılmalı ve işgali önleyecek denetimler yapılmalı. Bu otoparklardan faydalanan engelliler için pozitif ayrımcılık yapılmalı, bu alanlardan ücretsiz ya da indirimli faydalanmaları sağlanmalı.
2. HİZMETE ERİŞİM: Herkes hizmete bağımsız ve eşit olarak ulaşma hakkına sahiptir. Bu, en temel insan hakkıdır. Buna karşın Fethiye’de hizmete erişimde karşılaşılan sorunlar:
Kamu kurumlarından hizmet almak için fiziki koşullar yetersiz,bağımsız erişime uygun değil (Kaymakamlık binasında asansör bulunmayışı vb),
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Kamu kurumlarının bağımsız erişime uygun standartlaragetirilmesi.
Kamusal alanlardaki hizmetlerden yararlanabilmeyi sağlayacak destek elemanı bulunmuyor (işitme engelliler için tercüman, görme engelliler için refakatçi vb).,
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Tüm kamu kurum ve kuruluşları ile özel işletmelerde (bankalar, eczaneler vb) engelliler için destek elemanları (işitme engelliler için tercüman, görme engelliler için refakatçi vb) istihdamı sağlanmalı, mevcut personellerin bu tip eğitimlere katılımı teşvik edilmeli.
Trafik ışıklarının tamamında sesli uyarı sistemi bulunmuyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Tüm trafik ışıklarına sesli uyarı sistemi yapılmalı.
Durak gibi özel noktaların ayrımını sağlayacak nitelikte kaldırım kaplamaları bulunmuyor,
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Belediye tarafında otobüs durakları gibi özel noktalarda görme engelliler için özel kaldırım kaplaması yapılmalı.
Toplu taşıma araçlarında engelli bireyler için yeterli güvenlik önlemi alınmıyor(emniyet kemeri vb) ve donanımların düzenli bakımları yapılmıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Toplu taşıma araçlarında tekerlekli sandalyeler ve akülü sandalyeler için güvenliği sağlamak üzere özel aparatlar (emniyet kemeri, fren takozu vb) bulunmalı ve düzenli bakımları yapılmalı.
Engelli bireyler (özellikle tekerlekli sandalyede) toplu taşıma araçlarına alınmıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Büyükşehir belediyesi tarafından konuya ilgili toplu taşıma hizmeti veren şoförlere eğitimler verilmeli ve cezai müeyyideler hakkında bilgi paylaşımı yapılmalı.
Turizm tesislerine (plaj, kafeterya, tur teknelerine) erişim kısıtlı ya da imkansız.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Engelsiz plajların arttırılmalı ve standartlara uygun şekilde tesis edilmeli. Tur teknelerinden engellileri de yararlanabilmesi için teknelere erişim için pasarellalar uygun genişlikte yapılmalı. Teknelerde engelli personel istihdam edilmeli ve personel engelli yararlanıcılar için eğitim almalı.
Engelli bireylerin kullandığı özel alet ve ekipmanların (işitme cihazı, akülü tekerlekli sandalye vd.)bakımı ve onarımı konusunda Fethiye’de uzman teknik eleman ve işletme-atölye yok.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Halk Eğitim Merkezlerinde engellilerin kullandığı özel cihazların bakımı ve tamiri için kursları açılmalı. Bu eğitimleri alan engelli ya da diğer bireyler için Tamir-Bakım Atölyesi açılmalı.
Engel gruplarına uygun eğitimlere (işitme engelli dili, görme engelli alfabesi vb.) erişim yeterli değil
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Kursların erişim olanaklarının arttırılması için mahalle bazlı yerinde eğitim olanakları arttırılmalı.
Kamu kurum ve kuruluşların tuvaletleri ile kamuya açık tuvaletler engellilere uygun standartlarda değil.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Tüm kamu kurumlarının tuvaletleri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlattırılan Erişilebilirlik Kılavuzunda belirtilen standartlara uygun olarak inşa edilmeli ve düzenli denetimler yapılmalı.
Eğitim kurumlarının fiziki yapıları ve teknik altyapıları engelli bireyler için uygun değil.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Tüm kamusal alanlar mevzuat gereği erişilebilir hale getirilmeli, konu denetlenmeli.
Büyükşehir Belediyesinin Engelli Nakil Aracı sayı olarak yetersiz,
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Engelli bireylerin hastane, sinema, okul, banka, noter, cenaze, dernek binaları, kamu hizmet binaları, sosyal aktiviteler gibi ihtiyaçları doğrultusunda gerekli yerlere gitmek için randevulu ve sınırlı sefer kullanabildikleri bu hizmetin daha yaygın ve daha sık kullanımı için araç ve personel sayısı arttırılmalı. Nüfus yoğunluğu ve turizm beldesi olmamız nedeni ile Fethiye Belediyesine ait en az bir adet Engelli Nakil Aracı ve / veya Engelsiz Taksi hizmeti verecek aracı olmalı.
Kentin sosyal, kültürel etkinlik mekânlarına engellilerin erişimi sınırlı (duyuru, ulaşım vd).
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Belediye koordinasyonu ile engellilerin bu etkinliklere katılımları için gerekli bilgilendirme yapılmalı, ulaşım olanakları ücretsiz olarak sağlanmalı. Kentin kültür sanat etkinliklerine engellilerin dahil olması için ulaşım desteği yanında engelliler için uygun fiziki alanlar (oturma alanları vb.) hazırlanmalı.
Engelli bireylere ve ailelerine yönelik psikolojik destek yetersiz.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Erişim kolaylığı olmayan ailelere ve engelli bireylere uzaktan ve (zoom vb.) ücretsiz psikolojik destek verilmeli, dijital araçlar ile düzenli eğitim, bilgilendirme, psikolojik ve sosyolojik destek videoları gönderilmeli.
Dergi, gazete gibi basılı dokümanlar özellikle görme engellilerin haber alma ve bilgiye ulaşma kaynağı olarak kullanımına uygun değil.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Özellikle görme engelli bireyler için sesli gazete, sesli dergi çıkarma olanaklarının geliştirilmesi için teşvik edici farkındalık çalışmaları ve sürece katkı verecek gönüllüler ile işbirliği sağlanmalı.
3. SOSYAL DIŞLANMA
SORUN: Engelli bireylere yönelik yerel farkındalık eksik.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Yerel halkta farkındalık sağlayacak sıklıkta görsel materyal ve etkinlikler ile konuya olan ilgi, katkı ve destek arttırılmalı.
Yerel basında engelli sorunlarına yeterince yer verilmiyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: İlgili kamu kurumu ve STK’lar tarafından yerel basının konuya ilgisini ve desteğini sağlayacak bilgilendirme ve farkındalık çalışmaları yapılmalı. Engellilerin medya kuruluşlarında istihdam edilmesi teşvik ve talep edilmeli.
İstihdam olanakları yetersiz.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Mevzuata göre engelli çalıştırması gereken işletmeler tespit edilerek denetlenmeli. İstihdam olanaklarını arttırmak ve iş hayatına daha kolay adapte olabilmelerini sağlamak için yerel istihdam alanlarına uygun eğitimler verilmeli.
Otizmli gruplar için eğitim ve rehabilitasyon merkezi yok.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Otizmli gruplar için eğitim ve rehabilitasyon merkezi açılmalı.
Engelli kız çocukları için eğitim ve rehabilitasyon merkezi yok.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Engelli kız çocukları için eğitim ve rehabilitasyon merkezi açılmalı.
4. DİĞER
Kent içindeki tamirat, tadilat ve yapım işleri sırasında uyarıcı ve koruyucu tedbirler alınmıyor.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: Yapım işinin muhatabı tarafından gerekli tedbirler alınmalı, belediye tarafından konu denetlenmeli.
Engelli bireyler hak ve sorumlulukları konusunda güncel ve yeterli bilgiye sahip değil.
ÇÖZÜM ÖNERİSİ: İlgili kamu kurumları ve STK’lar tarafından düzenli ve Güncel bilgilendirme ve rehberlik yapılmalı.
PAYDAŞ ANALİZİ
SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI
● Altınokta Körler Derneği Fethiye Şubesi
● Engelsiz Turizm Sanat ve Dayanışma Derneği
● Fethiye Alzheimer Derneği
● Fethiye Bedensel Engellilerle Dayanışma Derneği
● Fethiye İşitme Engelliler Derneği,
● Fethiye Zihinsel Engelliler Derneği
● Turkuaz Engelliler Eğitim Sanat ve Spor Kulübü Derneği
● Türkiye Sakatlar Derneği Fethiye Şubesi
MESLEK ÖRGÜTLERİ:
● Fethiye Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası
● Şehir Plancıları Odası Fethiye Temsilciliği
● Mimarlar Odası
● Deniz Ticaret Odası
ÖZEL EĞİTİM VEREN DEVLET OKULLARI:
● Akıncı Özel Eğitim Uygulama İlk ve Orta Okulu
● Fethiye Özel Eğitim Mesleki Uygulama Lisesi
● Menteşeoğlu Şehit Orçun Munyas Alt Sınıfı
● Şehit Feramuz Ferhat Kaya Alt Sınıfı
ÖZEL EĞİTİM VEREN ÖZEL MERKEZLER:
● Özel Nursel Özdemir Özel Eğitim Kurumları
● Özel Saygın Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi
● Özel Son Atılım Özel Eğitim Merkezi
● Özel Zeynep Ceylan Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi
KAMU KURUMLARI
● Fethiye Bakım Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezi
● Fethiye Belediyesi Zabıta Müdürlüğü
● Fethiye Engelsiz Yaşam Bakım Rehabilitasyon Merkezi
● Fethiye Müftülüğü
● Fethiye Özel Eğitim İş Uygulama Okulu
● Fethiye Rehberlik ve Araştırma Merkezi
● Fethiye Sosyal Hizmet Merkezi
● Fethiye Liman Başkanlığı
● Fethiye İlçe Emniyet Müdürlüğü
SONUÇ
Fethiye Kent Konseyi Engelli Meclisimiz, Fethiye’de yaşayan engelli bireylerin eşit, adil ve sürdürülebilir haklara sahip olması için, yerelde yaşanan sorunları ve çözüm
önerilerini ortaya koydukları bu rapor, ilgili tüm kurum kuruluşlara iletildi. Süreçte raporun görünür somut etkisi, belediye meclis gündemi ve ilgili komisyonlarında görüşülerek Ekim ayı Belediye Meclisinde alınan kararlardır. Erişilebilir kent için somut bir adım olarak değerlendirilecek bu karar ile Fethiye içinde bir pilot bölge seçilmiştir. Köprübaşı mevkiinden başlayarak, Atatürk Caddesi, Kandönmez Kavşağı ve Çarşı Caddesini kapsayan ve başladığı noktaya dönen bir güzergah üzerinde erişilebilirliği engelleyen uygulamaların tespiti ve bu engellerin ortadan kaldırılarak düzenli denetimlerinin yapılması yönünde çalışmalara başlanacaktır.